'Yếm đào' không dễ bị lãng quên

Áo yếm, trang phục của phụ nữ Việt Nam thời xưa, nay xuất hiện nhiều trở lại, qua các bộ sưu tập của các nhà thiết kế thời trang hiện đại. Điều này chứng tỏ "yếm đào" không dễ bị lãng quên.



Áo yếm còn gọi là yếm, được phụ nữ, con gái Việt mọi tầng lớp sử dụng làm đồ lót bên trong, thời xưa. Yếm có nhiều kiểu được cải tiến từ hình dáng cơ bản, thường là hình thoi hoặc mảnh cắt hình vuông ôm lấy ngực người con gái với dây buộc ở cổ và sau lưng.

Xuất hiện từ thế kỷ XII, áo yếm là một phần đi kèn với áo tứ thân của phụ nữ miền Bắc. Không giống như các trang phục khác thời Phong Kiến, áo yếm không phân biệt sang hèn, trở thành áo lót bên trong của tất cả các thành phần xã hội, từ phụ nữ nông thôn, suốt ngày vất vả ngoài đồng cho tới con gái nhà quan.

Tuy thế, màu sắc và chất liệu của áo yếm cũng nói lên thành phần xã hội hoặc biểu hiện những dịp đặc biệt. Phụ nữ bình dân thì mặc áo yếm đơn giản màu đen và trắng hàng ngày, còn trong các ngày lễ, hội, họ dùng màu sắc tươi hơn như đỏ hoặc hồng. Nhiều thơ ca Việt Nam đã lấy cảm hứng từ vẻ đẹp của người phụ nữ bận "yếm đào".

Phần dưới của áo yếm hầu hết là hình chữ V, có nhiều dạng khác nhau phần gần cổ, thông dụng nhất là hai loại hình tròn gọi là yếm cổ xây, hoặc hình chữ V gọi là yếm cổ xẻ. Một loại yếm khác, gọi là yếm đeo bùa có túi nhỏ bên trong, nơi phụ nữ để các loại hương liệu có mùi thơm.

Sự Tây hóa xâm nhập vào Việt Nam vào thế kỷ XX, phụ nữ dần dần bỏ áo yếm để mặc áo ngực của phương Tây, ít nhất ở khu vực thành thị, yếm chỉ còn có ở vùng nông thôn

Đến nay, những nhà thiết kế thời trang vẫn không ngừng mải miết đem lại sức sống mới cho trang phục truyền thống này. Có nhiều bộ sưu tập áo yếm đã được giới trẻ hiện đại ưa chuộng. Bên cạnh đó, cũng dễ hiểu vì sao họ rất ưa thích các kiểu áo, váy phương Tây có dây buộc trên cổ, giống với áo yếm.

Dải yếm - nét gợi tình của thiếu nữ Hà Nội xưa



Kín đáo, trang nhã nhưng cũng rất gợi tình, dải yếm khiến bao chàng trai mê mẩn, làm nên nét quyến rũ riêng của thiếu nữ Hà Thành.

Trong tiết thu dịu nhẹ Hà Nội, bước đi trên những con phố rợp bóng me, sấu, lặng lẽ hít thở hương hoa sữa thơm nồng, hình ảnh của người thiếu nữ Hà Thành xưa e ấp, duyên dáng trong dải yếm đào bất chợt hiện về qua ký ức xa xăm.

Đã từ rất lâu, dải yếm đã trở thành vật thiêng của biết bao cô gái, là báu vật của tình yêu, là nơi gói ghém bao lời thề nguyền, hẹn ước. Dải yếm cũng khơi nguồn cảm hứng cho nhiều thi sĩ, làm bao chàng trai ngơ ngẩn như lạc vào mê cung. Trong ca dao, chiếc yếm còn thăng hoa thành biểu tượng của giấc mơ hạnh phúc, của khát vọng tình yêu ngọt ngào, quyến rũ, đắm say:

Hỡi cô mặc áo yếm hồng
Đi trong đám hội có chồng hay chưa?
……...
Yếm trắng mà vã nước hồ
Vã đi vã lại anh đồ yêu thương.
……...
Thuyền anh mắc cạn lên đây
Mượn đôi dải yếm làm dây kéo thuyền.

Dải yếm là một phần không thể thiếu trong trang phục người phụ nữ xưa. Bước vào tuổi dậy thì, các cô gái bắt đầu biết làm đẹp cho mình. Đó cũng là lúc các cô e ấp tìm cho mình những chiếc yếm màu sắc tươi sáng như yếm đào, yếm hồng, yếm thắm, yếm trắng…

Chiếc yếm xưa cấu trúc không cầu kỳ. Một mảnh vải vuông, phía dưới vát nhọn, vòng qua cổ, ngang ngực bằng hai sợi dây buộc mảnh, khoác bên ngoài là chiếc áo tứ thân, hoặc áo dài mớ ba mớ bảy.

Tuy nhiên, chiếc yếm đẹp nhất là khi nó được mặc mà không cần sự trợ giúp của một loại trang phục nào khác. Yếm che hết phần ngực, ôm khít cổ, nhưng lại hở cả hai vai và lườn, vừa ôm, vừa buông thả, phần lưng để hở hoàn toàn. Một tấm lưng trần che hững hờ bằng một mảnh vải mỏng manh làm tôn lên vẻ đẹp vừa dịu dàng nữ tính, vừa thuần khiết trong sáng, vừa trần tục gợi cảm, đủ khiến bất cứ chàng trai nào nhìn thấy cũng phải xiêu lòng.

Người xưa thường cho rằng, trên thân thể một người con gái Việt được coi là đẹp, ngoài đôi mắt, đôi môi, khuôn mặt, làn da, mái tóc, hàm răng ra, thì nét gợi tình, quyến rũ nhất lại chính là tấm lưng trần.

Lưng ong là cái lưng chuẩn nhất, biểu hiện cao nhất cái đẹp phương Đông. Và cũng theo cái nhìn tinh tế dân gian, phàm người đẹp nào đã có cái lưng ong, thì ắt hẳn những cái khác cũng đẹp và còn rất khéo léo: “Những người thắt đáy lưng ong/ Đã khéo chiều chồng, lại khéo nuôi con”.

Và dường như chiếc yếm là một thiết kế độc đáo, tài hoa của người xưa dành tặng riêng cho tấm lưng ong hoàn mỹ đó. Khi thiếu nữ dáng “thắt đáy lưng ong” mặc yếm sẽ khoe ra những đường cong cơ thể, để lộ tấm lưng trần quyến rũ, khiến cho cô gái trở nên đoan trang mà tình tứ, làm tôn cái duyên mặn mà, đằm thắm.

Xưa nay, người Tràng An vẫn nổi tiếng khắp nước về cách ăn mặc lịch sự, hào hoa, lộng lẫy, yêu kiều. Từ xưa, thiếu nữ Hà Thành đã biết làm đẹp, làm duyên với dải yếm. Đất Thăng Long chưa hẳn là điểm khởi nguồn của chiếc yếm, nhưng chính tại nơi đây, dáng vẻ yêu kiều của chiếc yếm đã hội tụ rồi lan tỏa, làm nên cốt cách trang nhã trong văn hóa mặc của thiếu nữ Hà Thành.

Giữa chốn kinh kỳ “ngựa xe như nước, áo quần như nêm”, những con người quanh năm cần mẫn với công việc “trồng dâu nuôi tằm” từ khắp mọi ngả đường đem những sản phẩm tuyệt hảo của tơ tằm về đây, đặc biệt là trước mỗi mùa lễ hội. Phố Hàng Đào xưa là chợ bán yếm to nhất, nhộn nhịp, đông đúc nhất ở vùng Kẻ Chợ. Thứ yếm dệt từ chất liệu tơ tằm được bày bán nơi đây, rất được chị em ưa chuộng, bởi vì khi mặc người ta cảm thấy vừa dễ chịu thoải mái, vừa kín đáo dịu dàng, lại vừa duyên dáng, điệu đà.

Người con gái Hà Thành xưa rất sành điệu và tỉ mỉ trong việc chọn lựa chất liệu may yếm, vì thế họ thường tự
đi mua tơ tằm về để thiết kế. Các cô gái nơi đây cũng rất giỏi may vá. Mỗi đường kim mũi chỉ không chỉ thể hiện sự cần cù, chịu thương chịu khó, mà còn thể hiện sự sáng tạo và “gu” thẩm mỹ riêng về thời trang của các thiếu nữ Tràng An.

Yếm vốn đã đẹp nhưng khi nó được khoác lên tấm thân ngọc ngà, đài các của thiếu nữ Hà Nội xưa thì nó có sức ám ảnh đến kì diệu bởi sự “kín đáo nửa vời”. Chẳng thế mà chiếc yếm như một thứ “bùa mê, thuốc lú” khiến bao tao nhân mặc khách từ xưa đến nay phải “ngơ ngẩn, mê muội”. Từ anh chàng Nho sinh theo học sách Thánh hiền, đến những bậc tu hành mà bụi trần chưa dứt đôi khi cũng bị mấy cô yếm thắm, yếm đào đưa vào mê lộ:

Ba cô đội gạo lên chùa
Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư
Sư về sư ốm tương tư
Ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu…


Từ anh chàng nhà quê Nguyễn Bính: “Nào đâu chiếc yếm lụa đào/ Chiếc khăn lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?”, tới anh chàng thi nhân chính gốc Hà Thành Nguyễn Nhược Pháp: “Em đeo dải yếm đào/ Quần lĩnh áo the mới/ Tay cầm nón quai thao” đều không thoát khỏi sự mê hoặc của chiếc yếm.


Dải yếm và vẻ đẹp thanh tao của người con gái đất kinh kỳ đã khúc xạ vào trong thi ca, hội họa để thương để
nhớ trong hồn người bấy lâu nay. Từ bức tranh Tố nữ của các nghệ nhân tranh dân gian Hàng Trống, đến hình ảnh chiếc áo dài truyền thống được họa sĩ Lê Phổ và Cát Tường sáng tạo ra đầu thế kỉ XX vẫn cứ phảng phất, lưu giữ lại một phần vẻ đẹp vĩnh hằng của chiếc yếm thuở nào.

Ngày nay, trong cuộc sống hiện đại, người ta không còn mặc yếm nữa, nhưng không phải vì thế mà giá trị nghệ thuật và vẻ đẹp của nó mất đi. Chiếc áo yếm vẫn tiếp tục là nguồn cảm hứng sáng tác cho thơ ca hiện đại, là nơi các nhà tạo mẫu khám phá, sáng tạo và nó sẽ trường tồn như một mảng linh hồn của dân tộc Việt Nam.

Trong ký ức người Hà Nội bên những mái ngói rêu phong, dưới những góc phố cổ thâm trầm, vẫn còn lại một khoảng nhớ nhung dành riêng cho yếm và cứ mỗi độ thu về ta vẫn mải miết kiếm tìm.